Samen naar het levenseinde kijken: zo ga je het gesprek aan

Het levenseinde bespreekbaar maken is niet iets wat altijd vanzelf gaat. Als verpleegkundige is het belangrijk om te weten hoe je dit gesprek op gang brengt, ook als het soms uitdagend is.  

Oprichter Landelijk Expertisecentrum Sterven en auteur van ‘Licht op sterven’, Ineke Visser is een van de sprekers op het congres Rouw & verlies. Hier spreekt zij over proactieve zorgplanning: het levenseinde bespreekbaar maken.

Leren door doen

Visser: ‘Het is belangrijk om tijdig mogelijkheden en onmogelijkheden in de laatste levensfase te bespreken met jouw cliënt en met naasten. Het is goed om te weten dat spreken over het levenseinde deel uit maakt van proactieve zorgplanning, waarbij het gaat om vooruitdenken, plannen en bespreken.

Een belangrijke tip is: doe het gewoon, ga het aan. Je zult merken dat je al doende leert, dat je ervaring op doet en steeds meer ontspannen een gesprek kunt aangaan. En wees mild voor jezelf als je eens een minder goede dag hebt.

Tijdens het congres gaan we in op 4 verschillende manieren van spreken over het levenseinde en de invloed daarvan op de relatie die jij hebt met jouw cliënt. Hoe we in onze samenleving praten over het levenseinde maakt hoe je de werkelijkheid ziet en vormgeeft. Wie de verschillende manieren kent en zijn eigen dominante stijl herkent, kan beter aansluiten bij cliënt en naasten.’

Voor naasten

‘Bij gesprekken over het levenseinde zijn nogal eens naasten betrokken. Het draait er dan voor jou om dat je helder hebt voor wie je op dat moment zorgt. Is het je cliënt of zijn het misschien de naasten? Op de website van het Landelijk Expertisecentrum Sterven vind je 14 openingszinnen en handreikingen die kunnen helpen het gesprek met naasten te ondersteunen.

Deze helpen om het gesprek aan te gaan met iemand die spoedig zal sterven door een ongeneeslijke ziekte of door ouderdom. Dat kan gaan om een dierbaar familielid maar ook iemand die wat verder weg staat.’

Ze wist precies wat ze wilde

‘Een voorbeeld uit de praktijk: Ik vroeg een wijkverpleegkundige die ik onlangs ontmoette in een training wat haar drijft in de zorg voor haar cliënten. Ze gaf aan hoe belangrijk ze het vond dat kwetsbare ouderen worden beschermd. Ze vertelde dat de zorg voor haar inmiddels overleden oma keer op keer te kort schoot.

Dat had veel met haar gedaan, ze vertelde: “Mijn houding heeft niet altijd een goede uitwerking. Vorige maand kreeg ik een nieuwe cliënt, een hoog opgeleide mevrouw die precies wist wat ze wilde. Het leek of ze mijn zorg betuttelend vond. Ik werd er onzeker van.”’

Transformeer blokkades

‘Ook dat wat jou in de weg staat, wat jou blokkeert, komt aan de orde tijdens de sessie. Blokkades maken het je onmogelijk de verbinding met jouw cliënt aan te gaan terwijl een open, ontvankelijke houding juist een voorwaarde is. Tijdens de sessie onderzoeken we samen welke gedachten, overtuigingen en emoties jou mogelijk blokkeren en hoe je die blokkades kunt transformeren.

Het onderwerp van de sessie is ‘het levenseinde bespreekbaar maken’. Maar dat betekent niet dat je de hele tijd moet praten. Het vraagt misschien wat meer oefening, maar durf óók stil te zijn. Het geeft de ander de kans om naar antwoorden te zoeken in het eigen innerlijk.’