Manu Keirse: 'De echte deskundige ligt in het bed voor je'

Als verpleegkundige kom je vaak in aanraking met rouw, in allerlei vormen. Niet alleen rond het sterven, maar ook wanneer iemand chronisch ziek is en rouwt om verloren gezondheid of toekomstplannen.  

Het is niet altijd makkelijk om een weg te vinden in hoe je hier het best mee om kan gaan. Manu Keirse, emeritaat rouwverwerking aan de Katholieke Universiteit Leuven, doet al ruim 50 jaar onderzoek naar rouw. Op 11 juni 2025 spreekt hij op het Verlies & Rouw in Veenendaal over het omgaan met levend verlies.

Rouw hoeft niet altijd gelinkt te zijn aan overlijden, soms gaat het ook over verlies van controle of gezondheid. Wat maakt deze vorm van rouw anders? 

‘Als het gaat over rouw rond overlijden, dan is dit rouw waar een eindpunt aan verbonden is. Je weet dat het einde gaat komen en er kan afscheid worden genomen van de persoon. Maar als je te maken hebt met verlies van gezondheid, dan word je geconfronteerd met levend verlies. 

Denk bijvoorbeeld aan leven met een chronische ziekte, of ouders die een kind hebben met een zware beperking. Dat verlies eindigt niet. Maar ook verlies van een baan of een echtscheiding vallen hieronder. Daarom spreek ik nooit over verlies verwerken, maar over verlies overleven.’ 

Hoe pak je deze vorm van rouw als verpleegkundige anders aan dan rouw door overlijden? 

‘De eerste sleutel is luisteren naar de mensen. Vraag: “Vertel eens, wat betekent dit voor jou?” Als iemand al lange tijd met levend verlies te maken heeft, is er zelden nog iemand die deze vraag stelt. De tweede sleutel is: zorg dat mensen correcte informatie krijgen over wat er aan de hand is. De derde sleutel is: mensen met warmte en genegenheid omringen. 

De vierde sleutel gaat over herinneringen. Ga deze niet uit de weg, maar vraag: “Hoe was uw leven vroeger? Wat betekende dit voor je?” Een voorbeeld is een man met dementie die heel zijn leven politiecommissaris is geweest. Ik sprak hem altijd aan met ‘meneer de commissaris’, wat hem liet glunderen. Ik bevestigde daarmee zijn identiteit, die hij langzaam aan het verliezen was.’ 

Als we kijken naar de praktijk: wat is het verschil tussen een ziekbed en een sterfbed? 

‘Er is een verschil tussen staan aan een ziekbed en staan aan een sterfbed. In de gezondheidszorg zie je vaak dat men tot het laatste moment doet alsof men aan een ziekbed staat, terwijl het allang een sterfbed is. Bij een ziekbed is er kans op genezing, en behandeling in welke vorm dan ook is verantwoord.

Aan een sterfbed heeft behandeling een ander doel: het welzijn van de zieke ondersteunen. Denk aan een tumor bestralen om het leven net wat te verlengen zodat iemand waardig afscheid kan nemen, niet om de ziekte te genezen.’ 

Het kan door de werkdruk lastig zijn om tijd vrij te maken voor lange of diepgaande gesprekken rond rouw. Zijn er kleine manieren om toch een verschil te maken? 

‘Het gaat niet om tijd, het gaat om intensiteit. Let bijvoorbeeld eens op je vraagstelling. Als je vraagt: “Hoe gaat het?”, dan is het antwoord vaak snel klaar. Vraag eens: “Vertel eens, hoe bent u de afgelopen uren doorgekomen?”, en kijk diegene echt warm in de ogen aan. Daarna kun je gerust benoemen dat je het liefst de hele middag zou willen praten, maar dat er nog veel anderen zijn die je ook nodig hebben.  

Het gesprek hoeft maar drie minuten te duren, maar iemand voelt de interesse, de warmte, en weet dat je het liefst nog langer had willen luisteren. Probeer tachtig procent te luisteren en twintig procent te spreken.’ 

En wat als je bang bent om het verkeerde te zeggen tegen de patiënt of naasten? 

‘Het is normaal om wat angstig te zijn, zeker als je niet precies weet hoe je moet handelen. En daarom wil ik meegeven: verdiep je, en luister naar de mensen. Ik word getypeerd als rouwexpert, maar de echte deskundigen liggen in het bed of zitten op de stoel voor je. Hou de vragen simpel: “Wat gaat er in je om? Waar kan ik je vandaag mee helpen?” Verdriet is moeilijk, en moeilijke dingen ontlopen we liever in het leven.’

Wat kunnen we van u verwachten op het Verlies & Rouw Congres? 

‘Ik geef concreet een handleiding mee over wat mensen meemaken die met levend verlies of definitief verlies worden geconfronteerd, maar de focus zal tijdens het congres vooral liggen op omgaan met levend verlies. Een van mijn doelen is om de mensen in de zaal mee te geven hoe ze voor deze mensen iets adequaats kunnen betekenen.’