‘Om te praten over de dood heb je lef nodig’

Praten over de dood blijft lastig. Wanneer bespreek je dit met een patiënt, en hoe pak je het aan? Nursing vroeg het de deskundige.

‘Praten over de dood is eng en misschien denken verpleegkundigen ook wel dat de arts dat beter kan doen. Maar om te praten over de dood heb je niet zozeer speciale kennis nodig. Het gaat vooral om lef, en het vermogen om te luisteren.’ Dat zegt Margot Verkuylen, medisch directeur van hospice de Duinsche Hoeve in Rosmalen en specialist ouderengeneeskunde en palliatieve zorg.

Leren praten over de dood

Zorg voor mensen die doodgaan kent zijn eigen bijzonderheden en dilemma’s. Verkuylen benadrukt het belang van goede communicatie in de laatste levensfase. ‘Dat is niet altijd makkelijk, want ook verpleegkundigen zijn vaak terughoudend om een echt gesprek aan te gaan met iemand die dood gaat.’ Volgens Verkuylen wordt er in de zorgopleidingen nauwelijks aandacht besteed aan communicatie in de palliatieve fase. Zelf heeft Verkuylen zich er ook pas in verdiept toen ze zich na haar studie geneeskunde in palliatieve zorg ging specialiseren. ‘Je kunt het wel degelijk leren,’ benadrukt ze. ‘En als je er over leert, voel je je wellicht ook wat minder ongemakkelijk in het contact met de patiënt.’

Concrete vragen

Volgens Verkuylen is een veelgemaakte fout in de palliatieve fase bijvoorbeeld dat mensen pas gaan praten over de dood als het einde echt nabij is. ‘Maar het is beter om het gesprek aan te gaan vóór die tijd, misschien zelfs al wanneer de patiënt nog jaren van leven heeft. Want zoals zo vaak in de zorg, geldt ook hier: hoe eerder je erbij bent, hoe beter. Al was het maar omdat er ook een aantal concrete medische vragen moet worden besproken. Bijvoorbeeld of er wel of niet gereanimeerd of behandeld moet worden in de laatste fase, maar ook over bijvoorbeeld palliatieve sedatie of eventuele euthanasie.’

Surprise question

Als je twijfelt of je het gesprek over het sterven moet aangaan, maak dan gebruik van de zogeheten ‘surprise question’. Dat is een goede richtlijn om een gesprek te starten. Het werkt als volgt: ‘Stel jezelf de vraag: zou het mij verbazen als deze patiënt binnen twaalf maanden zou overlijden? Als het antwoord op die vraag “nee” is, wordt het tijd om het over het levenseinde te hebben’, zegt Verkuylen.

Andere hulpmiddelen

Er zijn meer hulpmiddelen beschikbaar om met een patiënt (en een zorgverlener) het gesprek over het levenseinde aan te gaan. Verkuylen wijst bijvoorbeeld op Games That Matter. Spellen die speciaal zijn bedoeld om een gesprek op gang te brengen over sterven, de dood, en alle vragen en die daarmee te maken hebben. Maar het belangrijkste is dat een zorgverlener niet bang is voor een echt gesprek en over de drempel durft te stappen. ‘Pak een stoel en ga zitten,’ adviseert Verkuylen. ‘Stel vragen en luister. Neem de tijd.’

Margot Verkuylen geeft een workshop over Palliatieve sedatie op de Dag van de Medicatieveiligheid op 19 maart 2019.
Wil je meer weten over palliatieve zorg? Kom dan naar het Jaarcongres Palliatieve Zorg op 13 februari 2019.