Verpleegkundige in de wijk Jennifer Bergkamp: 'Het ergste zijn de discussies over welke materialen nodig zijn'

Op linkedIn gaat ze viral met een blog over de bureaucratie waarmee ze worstelt als verpleegkundige in de wijk. Haar boek Lofzang gaat juist over de schoonheid van haar vak. En binnenkort start ze als Nursing-columnist. Alle reden voor een goed gesprek met Jennifer Bergkamp.

Wat maakt de wijk anders dan het ziekenhuis

‘In de wijk heb je geen volle voorraadkast. Je moet daarom vindingrijk zijn. Laatst had ik bijvoorbeeld geen stuwband toen ik acuut een infuus moest plaatsen. Ik heb toen een snelbinder van een fiets gebruikt. Werkte prima.’

Met creativiteit kun je een hoop oplossen?

‘Zeker, maar niet alles. Stel dat je patiënt een retentieblaas heeft. In het ziekenhuis pak je een katheter uit de voorraadkast. In de wijk kan het een week duren voor ik er een krijg. Bij Buurtzorg hebben we geen centrale voorraadplek. Dat mag niet. Alles moet ik per cliënt bestellen, zo is dat georganiseerd in Nederland. Je moest eens weten hoe lang ik aan de telefoon zit om essentiële materialen geregeld te krijgen: uren.’

Dat demotiveert toch enorm?

‘Absoluut. Het ergste zijn de discussies over wat er nodig is. Met leveranciers bijvoorbeeld, die me dingen willen aansmeren waar ik niet om vraag. Wondmateriaal is wat dat betreft een typerend voorbeeld. Dan maakt onze wondverpleegkundige een plan, maar dat wordt dan aan alle kanten in twijfel getrokken. Vaak wordt zelfs de cliënt gebeld omdat de leverancier zelf een beeld wil vormen. Dat continue wantrouwen is funest. Het maakt dat collega’s afhaken. Je voelt je gewoon niet serieus genomen.’

Hoe zou je het dan wel willen?

‘Een paar jaar terug kregen we nog materiaal van de apotheek. Dat werkte prima. Je kon gelijkwaardig overleggen omdat je elkaar kende en vertrouwde: wat is in deze situatie handig? Ook kon je afspraken maken over de levering. Stel dat mijn cliënt dementeert, dan kan ik beter zelf de spullen ophalen dan bij de cliënt laten bezorgen. Die optie bestaat helaas niet meer. Het is allemaal zo anoniem geworden. Ook tussen verpleegkundigen onderling.’

Verpleegkundigen kennen elkaar niet meer?

‘Verpleegkundigen overleggen graag met elkaar, maar regels en systemen werken dat tegen, en er zijn allerlei tussenpersonen. Zodoende zijn verpleegkundigen in de wijk en uit het ziekenhuis onbekend met elkaars wereld. Dat leidt tot vooroordelen. Patiënten die thuiskomen van een opname zijn bijvoorbeeld wel eens achterdochtig omdat ze in het ziekenhuis negatieve verhalen hebben gehoord over de kwaliteit van de wijkzorg. Dan moeten we eerst weer het vertrouwen winnen. Zo jammer.

Het zou geweldig zijn als alle verpleegkundigen het gewoon zouden opnemen voor elkaar. Als je de collega’s aan de andere kant van de muur kent en regelmatig spreekt gaat dat makkelijker. Ik zou daarom graag meer direct contact willen met verpleegkundigen in het ziekenhuis. En ben je als verpleegkundige onbekend met de wijk? Loop een keertje mee met een collega in de buurt. Dan zul je zien hoe boeiend en uitdagend het is.’

Je kritiek op het systeem gaat viral, hoe is dat voor je?

‘Dat vind ik een gekke gewaarwording. Toen ik duizenden likes kreeg en journalisten de woorden van mijn LinkedIn plukten, stond ik te trillen op mijn benen. Wat gebeurt hier? En wat gaan ze doen met mijn kritiek op het zorgsysteem? Het pakt vooralsnog goed uit. Alleen maar positieve reacties.

Ik merk ook dat bij de Nationale Zorgautoriteit en de verzekeraars welwillende mensen werken. Ze zoeken contact en willen oprecht van me weten waar ik tegenaan loop en wat zij kunnen doen om het beter te maken. Ik heb alleen geen idee hoever ik kom. Soms verwachten collega’s dat ik het wel even regel, maar ik kan het niet alleen. Als we verandering willen als beroepsgroep, zelf regie willen voeren, moeten we dat echt samen doen.’

Sommige collega’s halen af. Wat maakt dat jij blijft?

‘Werken in de wijk via Buurtzorg is het mooiste dat er is. Je bent misschien alleen met de cliënt, maar je kunt wel zelf bepalen wat kwaliteit van zorg is. Waar is behoefte aan? Als dat een praatje is, maak ik een praatje. En als het een douchebeurt is, dan gaan we douchen. Bij instellingen en meer hiërarchische thuiszorgorganisaties is daar minder ruimte voor. Alles is in gedetailleerde protocollen vastgelegd.

Een protocol is handig, het geeft je houvast. Maar als je doorschiet, leer je af om zelf een situatie te beoordelen. Dan ben je niet meer in staat om af te wijken als het nodig is. Nieuwe collega’s raken soms in paniek als ze bij ons beginnen. Waarom staat er zo weinig opgeschreven? Ik leg dan uit: we doen gewoon wat nodig is. Er is heus een zorgplan, maar het is bij ons vooral de bedoeling dat je zelf nadenkt als verpleegkundige. Dat je vanuit contact tot goede zorg komt.’

Het belang van contact, probeer je dat ook in je boek Lofzang over te brengen?

‘Ik vind de relatie met de cliënt het mooiste aspect van zorg. Je hebt altijd een aanloop nodig om echt contact tot stand te brengen, iemand moet je een beetje leren kennen, kijken hoe je in elkaar zit. Maar op een gegeven moment ontstaat er oprecht vertrouwen en dat vind ik het allermooiste. Ook omdat je dan vertrouwen terug kunt geven. Dat je je onzekere cliënt kunt stimuleren tot zelfzorg. “Probeer het, en als het niet lukt ben ik er om je op te vangen.” Dat jij er als verpleegkundige mag zijn op dat soort kwetsbare momenten is geweldig. Daarom gaan de meeste verhalen daar ook over.’

Je hebt cliënten die je beschrijft ook prachtig getekend. Hoe heb je die gave ontwikkeld?

‘Als kind trok ik al van alles over. Donald Duck, Suske en Wiske, daar werd ik rustig van. Later ben ik schilderijen van olieverf gaan maken, en toen ik kinderen kreeg ben ik overgestapt op potloden. Peuters en olieverf bleek geen goede combinatie. Van die omschakeling werd mijn werk eigenlijk alleen maar beter. Inmiddels maak ik al ruim 10 jaar tekeningen die gewaardeerd worden.’

Je bent nu een prominente verpleegkundige. Maar je bent van ver gekomen toch?

‘Tot 3 jaar terug was ik ziekenverzorgende. Ik wilde altijd al verpleegkundige worden, het liefst op de neonatologie, maar mijn opleiding ging zo moeizaam dat ik ben blijven hangen. In het verpleeghuis waar ik stage liep vonden ze mijn beroepshouding niet goed. Ik week af en was stilletjes in het team.

Met de bewoners had ik juist wel persoonlijk contact. Nu wordt dat gewaardeerd, toen niet. Ik moest “beroepsmatige distantie in acht nemen”. Omdat ik niet goed lag kreeg ik overal de schuld van. Ik weet nog dat een bewoonster tegen me zei: je laat je niet op je kop zitten toch, ik reken op je! Dat hielp enorm. Uiteindelijk heb ik het gehaald na een extra jaar onbetaalde stage, waarin ik de juiste attitude moest laten zien.’

Maakte het wantrouwen van collega’s je onzeker?

‘Ik dacht oprecht dat ik geen verpleegkundige kon worden. Dat ga je geloven als mensen dat jarenlang tegen je zeggen. Pas na 18 jaar besloot ik het toch te doen. Ik had toen inmiddels 2 Buurtzorgteams opgericht als verzorgende en mijn verpleegkundige collega’s in de wijk spraken wél vertrouwen in me uit. Je kunt het gewoon! Dat bleek ook toen ik toch aan de opleiding begon. Het ging me verrassend gemakkelijk af.’

Werkt die nare periode nog steeds door?

‘Verpleegkundige zijn is het mooiste wat er is, en ik heb hard gevochten om het beroep zelfstandig uit te mogen oefenen. Daarom raakt het wantrouwen dat ik dagelijks ervaar van zorgverzekeraars en leveranciers me ook zo. Het triggert de leerling in mij die nooit goed genoeg was. Juist dat maakt me alert. Onze professionele autonomie is het waard om voor te strijden.’